Adını 16’ncı yüzyılda yaygınlaşan bir Osmanlı kılıcından aldığı söylenen Yatağan, vizyoner lokal idarenin teşebbüsleriyle kültür turizminde kıymetli bir merkeze dönüşüyor. UNESCO dünya kültür mirası adayı Stratonikeia Antik Kenti’nin yanı sıra Lagina Kutsal Alanı ve Osman Hamdi Beyefendi Konağı’yla paha kazanan ilçe, artık de Bizans devrinden kalma nadide fresklerle süslü Papaz Kayası sayesinde isminden kelam ettiriyor. Yatağan Belediyesi’nin dayanağıyla bizi fresklere götürecek Yava Köyü Muhtarlığı azası Bilal Meşe’yle sözleşip Çine Tüneli çıkışında buluşuyoruz.
Alabanda Antik Kenti meclis binası
Marmaris’ten tarih, keşif meraklısı üç eğitimci arkadaşımla birlikte yeni açılan stabilize yolu takip ederek vadinin derinliklerine yanlışsız ilerlerken heyecanlıyız. Kısa bir yürüyüşten sonra yaklaşık 40 metre yüksekliğinde, doğal çatılı bir kayanın vadiye bakan kuzey yüzündeki fresklerle karşılaşıyoruz. Açıkçası 5 küsur yıldır bölgeyi köşe bucak gezen biri olarak böylesi bir yapıtı birinci defa görüyorum. Kayanın 20 metre genişliğindeki yüzeyine yayılan fresklerde düzgün çerçeveler içerisinde Meryem, Hz. İsa ve Vaftizci Yahya’nın yanı sıra periyodun din başkanları tasvir ediliyor. Prof. Dr. S. Yıldız Ötüken’e nazaran Yatağan freskleri, Bizans ikonografisindeki alışılagelen şemadan ayrılıyor.
Hz. İsa ve Meryem’in yanındaki din adamlarını sembolize eden bani figürleri aslında klasik usulde küçük boyutlara sahip olurlar. Ya diz çökerken ya secdeye kapanırken resmedilirler. Halbuki buradaki örnekte bani figürünü ayakta ve Hz. İsa’yla yakın boyutlarda görüyoruz. Geçmişi antikçağlara uzanan sur kalıntıları, kaya mezarları ve keşiş mağaralarıyla dolu bölgenin bir an evvel jeopark projesi kapsamında turizme kazandırılmasını dileyerek bölgeden ayrılıyoruz. Dönüş yolunda mihmandarımız Bilal Meşe, Yatağan fresklerinin istekli korumalığını üstlendiğini ve jandarmayla birlikte defineci akınlarını nasıl geri püskürttüklerini anlatıyor. Kendisine çok teşekkür edip rotamıza devam ediyoruz.
Gerga Kutsal Alanı
Farklı bir gezegen üzere
Muğla-Aydın hududunda adeta bir kayalar ormanının ortasında ilerleyen yolun her iki yanını, seçkin bulunan metaforik kayaçlar süslüyor. Birden fazla birbirinden bağımsız tonlarca yükteki bu kayaların üst üste, yan yana durması, beşerde farklı bir gezegende olduğu hissini uyandırıyor. Yapılan araştırmalara nazaran kayaların en genci 15 milyon, en yaşlısıysa 1 milyar yaşında. Birçok kaynağa nazaran bu coğrafya, Anadolu’nun eski kaya örneklerini barındırıyor. Gökbel Vadisi olarak isimlendirilen bu sıradışı bölgede enteresan yeryüzü örtüsünün mahallî ömürle nasıl iç içe geçtiğini görmek üzere civar köylerden birkaçını ziyaret etmeye karar veriyoruz.
Yol uzunluğu hiç beklenmedik yerlerde karşımıza çıkan dev kayalar bazen bir mantar, bazen de bir peribacası formuyla bizi şaşırtıyor. Hacıbayramlar ile karşı komşusu Hacıveliler köyleri, birbirinden enteresan kayaların yanına, altına, hatta içine inşa edilmiş konutlarıyla fotoğrafseverlere şenlikli kareler vaat ediyor. Rotanın devamında zeytin ağaçlarının, oyunbaz sincapların ve büyükbaş hayvan sürülerinin yoldaşlığında, Aydın istikametinde gerçek ilerliyoruz. Yatağan çıkışının 35’inci kilometresinden Eski Çine istikametine ayrılan sapak, Gerga’ya giden en kestirme yolu işaret ediyor. Alabayır Köyü yakınlarındaki kayalık yamacın eteklerindeki Gerga, Karyalılardan kalma eşsiz bir kutsal alan. Efsanevi Marsiyas Çayı’na (Çine Çayı) bakan kurak ve ışıltılı kayalarla çevrili bu ıssız alan, blok taşlardan oluşmuş anıtsal yapılarıyla birinci bakışta etkiliyor. En büyük yapının çatısı, 4 metrelik yekpare taş şeritlerle örtülmüş. Tahminen en hafifinin tartısı 30 tondan aşağı değil. Girişinde uzunluğu 1 metreyi bulan, taştan bir aslan pençesi seçiliyor. Avusturyalı arkeolog Prof. Friedmund Hueber, bunun bir Anadolu sfenksi olduğunu söylüyor.
Çine köftesine kıyma, soğan, kimyon ve tuz dışında öteki bir şey konmuyor
Zeus ve Apollon’a adak
Sol çaprazdaki yalnızca temelleri günümüze kalabilmiş bir başka kutsal yapının çabucak önüne dev bir heykel, yüzüstü formda devrilip öylece kalmış. Baş, gövde ve kol üzere birtakım ayrıntıları fakat dikkatli bakınca fark ediliyor. Kare planlı yapıların alınlıklarına kazınmış ‘Gerga’ sözcüğü, arkeologlara nazaran hayatın devamlılığını sağlayan bir tabiat tanrıçasının ismi. Bir öteki sözle Kibele’nin ardılı. Uzaktan bakıldığında doğal bir terası andıran kutsal alanın ufka bakan iki köşesine birer sunak, sol tarafınaysa sivri uçlu iki megalit yerleştirilmiş. Kuş uçmaz, kervan geçmez bir dağın doruğundaki Gerga, en azından bir kere görülmesi gereken yerlerden…
Sonraki durağımız Büyük Menderes Havzası’nın güneyinde, tarih boyunca uygarlıklara hayat vermiş Meander Irmağı’nın suladığı, Madran Dağı’nın eteklerine kurulmuş, yemyeşil bir ova içindeki Çine. Lokal lezzetleri, Avrupa Birliği’nden kalite tescilli memecik zeytini, şifalı suyuyla isminden kelam ettiren ilçe, Kuvayı Ulusala Müzesi, Ahmet Gazi Mescidi ve Kavşit Yaylası üzere yerleriyle ziyaretçi çekiyor. Meşhur Çine köftesini deneyebileceğiniz asırlık lokantalara konut sahipliği yapan ilçeye yemek için uğramayı ihmal etmiyoruz. Kıyma, soğan, kimyon ve tuz dışında hiçbir katkı unsuru konmayan Çine köftesi, günlük yapılıyor ve sipariş üzerine sıcak sıcak servis ediliyor. Kâfi enerjiyi topladıktan sonra, bu defa Alabanda Antik Kenti’nin yolunu tutuyoruz. Çine’nin Doğanyurt Köyü’ndeki ören yerine kahverengi tabelaları izleyerek rahatça ulaşılabiliyor.
Kent, Karadağ’ın uzantıları olan iki zirvenin yamacına ve kuzeyde Çine Ovası’na hakikat yayılmış. Alabanda’nın ismi, Karya lisanında ‘ala’ (at) ve ‘banda’ (yarış) sözlerinden türemiş. Bizanslı tarihçi Stephanos, Kral Kar’ın oğlu Alabandos’un bir at yarışını kazanması nedeniyle kente bu ismin verildiğinden kelam ediyor. Çiçero ise ‘Tanrılar Dünyası’ isimli yapıtında, kentin ismini Kar İlahı Alabandos’tan aldığını belirtiyor. Alabanda hakkındaki en eski bilgileri, MÖ 3’üncü yüzyıldan itibaren öğrenebiliyoruz. Delphi’de bulunan bir yazıtta kentin Zeus ve Apollon’a adandığı belirtiliyor.
Zevkine düşkün kent
MÖ 70 yılında Roma’nın Anadolu’ya hükümran olmasından sonra Alabanda, 21’inci kent olarak Asya eyaletine katılmış. MÖ 5’inci yüzyılda bölge başşehri ilan edilmiş. Milet, Priene, Tralleis ve Nysa üzere kıymetli kentler buraya bağlanmış. Yunan tarihçi Strabon, Alabanda’nın güçlü halkının cümbüşe düşkünlüğünden ve kentte arp çalan bayanların olduğundan bahsediyor. Bu bilgileri hafızalarımıza kaydettikten sonra kenti gezmeye başlıyoruz. Antik tiyatronun büyüklüğünden bir vakitler burada ağır nüfusun yaşadığı anlaşılıyor.
Tiyatro çıkışında tanıştığım Mehmet Adıgüzel, Doğanyurt Köyü’nün sakinlerinden.Alabanda’yı görmeye dünyanın dört bir yanından ziyaretçilerin geldiğini söyleyen Adıgüzel, birkaç yüz metre ilerideki meclis binasını (Bouleuterion) kesinlikle görmemizi öneriyor ve ekliyor: “Gerek Alabanda gerekse köyümüzün tabiatı ve taş konutları görülmeye bedel hoşlukta. Burası daha yüz yıl kazılsa bile topraktan tarih fışkırır.” Bu kelamlar üzerine Alabanda’nın arkeolojik hafriyat tarihini merak edip araştırıyorum. ‘Arp çalan bayanların şehri’ndeki birinci kazıların 1905 yılında Ethem Hamdi Beyefendi tarafından başlatıldığını öğreniyor ve yaşadığımız görkemli coğrafyaya bir defa daha hayran oluyorum.