Aydın Hasan – Türkiye, “Gazze’deki Filistin halkına soykırım yaptığı” gerekçesiyle İsrail hakkında açılan davaya müdahil olmak için hazırladığı ve İsrail’in yaptığı katliamların kanıtlarını de içeren kapsamlı belgeyi dün Milletlerarası Adalet Divanı’na (UAD) sundu.
Güney Afrika Cumhuriyeti, 1948 tarihli Birleşmiş Milletler Soykırımın Önlenmesi ve Cezalandırılması Sözleşmesi’ni ihlal ettiği gerekçesiyle İsrail aleyhine Lahey’deki Memleketler arası Adalet Divanı’nda (UAD) dava açmıştı. Davaya bugüne kadar Nikaragua, Kolombiya, Libya, Meksika, Filistin ve İspanya müdahillik talebinde bulundu. Türkiye’nin Milletlerarası Adalet Divanı’na müdahillik beyanı, Divan’ın Statüsü’nün 63. unsurundaki “Uyuşmazlığın taraflardan diğer devletlerin de katıldığı bir kontratın yorumlanması kelam konusu olduğu vakit, yazman bu devletlere çabucak durumu bildirir. Bu halde bilgilendirilen her devlet davaya müdahil olma hakkına sahiptir” kararına dayandırıldı.
En detaylı dosya
Diplomatik kaynaklar, Türkiye’nin müdahillik beyanı ile ilgili şu değerlendirmede bulundu:
“1948 tarihli Soykırım Sözleşmesi’ni imzalayan bir ülke olarak Türkiye, soykırım aksiyonlarını tedbire ve cezalandırma konusunda memleketler arası hukuka bağlıdır. Türkiye’nin bu müdahalesi, bu yükümlülüklere bağlılığını vurgulamakta ve öbür ulusların da önemli insani krizleri ele alırken tıpkı yolu izlemeleri için bir emsal teşkil etmektedir. Türkiye’nin beyanı, müracaatta bulunan öteki ülkeler ortasında en detaylı, kapsamlı ve yeterli savunulmuş beyandır Türkiye’nin bu titiz yaklaşım, UAD’ye Soykırım Sözleşmesi’ni gerçek bir halde yorumlaması için sağlam bir hukuksal çerçeve sunmaktadır. Türkiye’nin sunumu, kontratın 1, 2 ve 3. Hususları kapsamındaki yükümlülükleri tanımlamakta ve soykırım hareketlerinin soruşturulması ve kovuşturulması için gerekli önlemlere duyulan muhtaçlığı vurgulamaktadır. Türkiye’nin müdahilliği, milletlerarası toplumu Gazze’deki insani krizi tanımaya ve ele almaya itmektedir.
Cezasızlık algısı kalkmalı
Türkiye tarafından sunulan ayrıntılı türel argümanlar ve kapsamlı tahlil, gelecekteki davalar için referanslar teşkil edebilir ve memleketler arası hukukun gelişimine katkıda bulunabilir. İsrail’in savaş cürümleri, insanlığa karşı cürümler ve soykırım fillerini fütursuzca işlemesinin en büyük nedeni İsrail’de ve dünya kamuoyundaki Impunity yani cezasızlık algısıdır. Bu algının ortadan kaldırılması için UAD, UCM üzere mahkemeler isimli kararlar aldıktan sonra bu kararların icrası için global sistemin süratli harekete geçip İsrail’i cezalandırması gerekmektedir. Türkiye’nin müdahilliği, İsrail’in tüm memleketler arası topluma ve hukuka meydan okuyan tavrına karşı atılan önemli bir adımdır.”
‘Tüm devletlere örnek olmasını temenni ediyoruz’
Türkiye’nin Lahey Büyükelçisi Selçuk Ünal ve TBMM Adalet Komisyonu Başkanı Cüneyt Yüksel, UAD’dekiİsrail aleyhindeki soykırım davasına Türkiye’nin müdahillik başvurusunu yapmadan evvel açıklamalarda bulundu. Yüksel, “Türkiye, memleketler arası hukukun yanında olduğunu, soykırıma karşı olduğunu, insan haklarından yana olduğunu en yüksek sesle bahadır bir formda ve Birleşmiş Milletler’in en üst yargı organı, ‘Dünya Mahkemesi’ dediğimiz UAD’de Filistin halkının yanında olduğunu bir kere daha dünyaya ilan edecektir” dedi.
Büyükelçi Ünal da “Bugün büyük Meclisimizin de takviyesini göstermek üzere ilgili kurul liderimiz da burada. Daima birlikte bu müdahillik kararını sunacağız. Bunun hür dünyanın tüm devletlerine bir örnek olmasını ve öbür devletlerin de müdahil olarak müracaatlarına yol açacağını temenni ediyoruz” diye konuştu. ● AA
Süreç nasıl işleyecek?
Uluslararası Adalet Divanı önündeki süreç Güney Afrika Cumhuriyeti’nin 29 Aralık 2023 tarihli müracaatıyla başladı. Divan, davaya görüş sunmaları için son tarih olarak Güney Afrika Cumhuriyeti için 28 Ekim 2024, İsrail için ise 28 Temmuz 2025 tarihini belirledi. Türkiye’den evvel altı ülke davaya müdahil olmak için başvurmuştu. Şimdi bu müracaatlar ile ilgili de bir karar verilmedi. Divan, müdahillik beyanını davanın taraflarına (Güney Afrika Cumhuriyeti ve İsrail) bildirerek, yazılı müşahedelerini isteyecek. Divan, kabul edilebilirliğe ait kararını, gerekmesi halinde kelamlı duruşma tertip ederek verecek. Davanın tarafları, müdahillik beyanına ait müşahedelerini yazılı olarak sunabilecek.
Divan’ın içtihadı göz önünde bulundurulduğunda, davanın 4-5 yıl sürebileceği bedellendiriliyor. UAD devletleri yargılıyor. Ceza mahkemesi olmadığı için kişi ya da devletleri soykırımla hatalı bulma yetkisi bulunmuyor. Yani yargılama sonucu vereceği karar lakin İsrail’in taraf olduğu soykırım Sözleşmesi’nden doğan yükümlülüklerini ihlal etmekle sorumlu tutulup tutulamayacağı istikametinde olacak. Kararları bağlayıcı olsa da “devletlerin hâkim eşitliği ilkesi” münasebetiyle Divan’ın rastgele bir yaptırım düzeneği bulunmuyor. Lakin İsrail aleyhine vereceği kararın, milletlerarası sistemin en uzman yargı mercii tarafından verilmiş olması nedeniyle teorik ve pratik sonuçları olacağını belirtiliyor.
Bu çerçevede İsrail ve bu hareketlere katılanların “soykırımcı” olarak nitelendirilebilmesi için memleketler arası hukukun bir kaynağı olacak bu karar, İsrailli yetkililerin Milletlerarası Ceza Mahkemesi’nde yargılanıp cezalandırılabilmeleri için de münasebet ve kanıt oluşturacak. İsrail açısından tazminat sorumluluğu oluşturabilecek. İsrail’in mahkemenin kararına ve öngördüğü önlemlere uymaması halinde dava tarafları BM Güvenlik Konseyi’ne taşınabilecek.
Fidan: Gerekli baskı kurulmalı
Dışişleri Bakanı Hakan Fidan, başvurunun akabinde dün toplumsal medyadan yaptığı paylaşımda, “İsrail aleyhine açılan soykırım davasına müdahillik müracaatımızı Memleketler arası Adalet Divanı’na az evvel sunduk. İşlediği kabahatlerin cezasız kalmasından cüret alan İsrail, her geçen gün daha fazla saf Filistinliyi öldürüyor. Soykırımı durdurmak için milletlerarası toplum üzerine düşeni yapmalı; İsrail ve destekçileri üzerinde gerekli baskıyı kurmalıdır” ifadesini kullandı.
Dışişleri Bakanlığı Sözcüsü Öncü Keçeli de açıklamasında, “Dünyada hiçbir ülke milletlerarası hukukun üstünde değildir. Memleketler arası Adalet Divanı’ndaki dava, İsrail’in işlediği kabahatlerin cezasız kalmaması bakımından son derece önemlidir” dedi.