Ekonomik krizle birlikte işçilerin hayatı da içinden çıkılmaz bir hal alıyor. Alım gücü düşen işçiler, bu sorunun yanında bir de özlük haklarına yönelik tehditlerle boğuşuyor. Bayanlar ve gençler başta olmak üzere toplumun geniş bölümleri işsizlik problemiyle karşı karşıya. Resmi sayılara yansıyan bilgilere nazaran sermaye kârını her geçen gün artırıyor. Ortaya çıkan tabloyu Devrimci Emekçi Sendikaları Konfederasyonu (DİSK) Lideri İstek Çerkezoğlu ile konuştuk.
– Türkiye önemli bir ekonomik kriz yaşıyor, işçiler ekonomik krizden nasıl etkilendi?
Bütün dünyayı tesiri altına alan Covid-19 ile ekonomik ve toplumsal tahribatın tesirini biz çok daha derin yaşadık. Bunun iki nedeni var. Birincisi, salgın müddetince iktidarın siyasetlerinin; çalışanları, emeklileri, dar gelirlileri değil sermayeyi koruyan siyasetler olarak şekillenmesi. İkincisi de yeniden bunun devamı olarak bilhassa bütçeden çalışanlara, işçilere, personellere ayrılan hisse, dünyayla kıyaslandığında bizim bu pandemi sürecini daha derin yaşamamıza sebep oldu. Bir yanı bu, öbür yanı da ülkeyi 20 yılı aşkın müddettir yöneten AKP iktidarının iktisat siyasetlerinin tercihlerinin bir sonucu olarak yaşadığımız, bilhassa 2018’den bu yana derinleşen bir ekonomik kriz var.
– İktidarın tercihleri emekçilere nasıl yansıdı?
Özellikle 2018’den sonra derinleşen ekonomik krizin, resen ortaya çıkan bir kriz olmadığının altını çizmek lazım. Bu kriz çok açık bir halde iktidarın ekonomik tercihlerinin bir sonucu. Türkiye’yi yöneten AKP iktidarı, temel ekonomik rotasını tek bir eksen üzerine kurdu, o da Türk Lirası’nın değersizleştirilmesi ve fiyatların baskılanması. Esasen bütün sayılar, yaşadığımız gerçeklik de bize bunu gösteriyor.
Son yıllarda ne yaşıyoruz biz? Biz çalışıyoruz, üretiyoruz, Türkiye iktisadı büyüyor. Daima büyüme sayıları açıklanıyor fakat bu büyümeden hissesini alamayan bir işçi sınıflar var. Zenginin daha varlıklı, fakirin ise daha fakir olduğu bir siyasetle karşı karşıyayız. İğneden ipliğe her şeyde dışa bağımlı bir hale geldik. 2020 yılının ikinci çeyreğinde, işçi sınıfın ürettiği kıymetten aldığı hisse yüzde 36.8 iken 2022 yılının ikinci çeyreğinde bu oran yüzde 25.4’e düştü. Pekala birebir devirde sermayenin hissesi ne oldu diye baktığımızda görüyoruz ki yüzde 42.8’den yüzde 54’e çıkmış. Bu durum da gösteriyor ki sermaye sınıfı açısından işler çok yolunda gidiyor.
DİSK Genel Lideri Dilek Çerkezoğlu, gazetemiz haber müdürü Can Uğur’un sorularını yanıtladı.
SENDİKA HAKKI ÇİĞNENİYOR
– Emeğe yönelik müdahalelerde işçinin örgütlülüğü nasıl etkileniyor?
Dünyada, kriz periyotlarında emekçi sınıfının ekmeğini koruyabilmesinin yalnızca bir yolu var; o da emeğin örgütlü olması, sendikalı olması ve sendikal haklarını kullanabilmesi. Türkiye’de personellerin yasal olarak sendikalaşma hakkı var. Lakin hem sendikalaşma konusunda hem de grev ve toplusözleşme hakkı başta olmak üzere sendikal hakların kullanımı konusunda büyük pürüzler var. Patronlar siyasi iktidardan aldığı güçle anayasayı çiğniyorlar. Çalışanları sendikalı oldukları için işten çıkartıyorlar, siyasi iktidar da en hafif tabiriyle sessiz kalarak ortak oluyor.
YÖNETMELİK SORUNU
Diğer taraftan mevcut mevzuat, bizim sendikal mevzuatımız çalışanların sendikal haklarının ve sendikalaşmalarının önünde pürüzdür. İkili baraj sisteminden sendikalaşmanın önündeki fiili pürüzlere kadar yıllarca süren yetki davaları ve itirazlar. Bir işyerinde örgütlendiğiniz, çoğunluğu aldığınız vakit toplu mukavele evresine geldiğinizde, çabucak patronun itirazları başlar. 7-8 yıl süren davalar var. Yıllar sonra davayı kazanıyorsunuz, dönüp baktığınızda o fabrikada sendika üyesi emekçi kalmamış olabiliyor. Yani mevzuatın kendisi de tümüyle antidemokratik.
Türkiye’de sendikalı personel sayısı zati son derece az. Resmi sendikalaşma oranı yüzde 14 ancak kayıt dışı olanlarla birlikte düşündüğümüzde gerçek sendikalaşma oranı yüzde 10. Her 100 personelden yalnızca 10’u sendikalı. Lakin toplusözleşme kapsamında sendikal haklarını kullanabilen personellerin oranı çok daha düşük. Dünyanın her yerinde bu tablo tam zıddıdır. Dünyanın her yerinde sendikalı olan emekçi, mevzuatta ve fiiliyatta bir mahzur olmadığı için esasen toplusözleşme hakkını kullanır. Biz az evvel söylediğimiz birçok pürüzden ötürü örgütlendiğimizde toplusözleşme yapamıyoruz. Personeller sendikal haklarını kullanamıyor. Ayrıyeten Türkiye’de grev hakkını kullanmak fiilen mümkün değil. Bu ülkeyi, grevleri yasaklamakla övünen bir zihniyet yönetiyor. Siyasi iktidarın sözcüleri de cumhurbaşkanı da yabancı sermayeyi Türkiye’ye davet ederken “Gelin biz grevleri çabucak yasaklıyoruz” diyor. Sermayeye dikensiz gül bahçesi sunmak istiyorlar. Bir ülkede grev hakkı kullanılamıyorsa o ülkede emeğiyle geçinen herkesin ekmeği tehdit altındadır.
– Sendikalar ne durumda?
Bizim de üyelerinden olduğumuz Uluslarararası Sendikalar Konfederasyonu (ITUC) her yıl sendikal haklar ve emekçi hakları bakımından tüm dünyayı kapsayan en makûs ülkeleri açıklıyor. Bunların ortasında Türkiye de en berbat 10 ülkeden biri. Bu türlü bir tabloyu yaşıyoruz. Tabi sendikaların da özeleştirel bir halla yaklaşması gerekiyor. Bilhassa neoliberalizmle birlikte 40 yıllık kıssanın sonundan dönüp baktığımızda, personel sınıfının yapısı çok önemli bir halde değişti. Artık çalışma hayatında önemli değişimler kelam konusu. Sendikalarda, bu değişime uygun sistem ve çaba biçimlerini üretmekte yetersizliklerimizin olduğunun altını çizmek gerekir. Ancak buradaki temel sıkıntı bir sermaye stratejisidir. Yani Türkiye’de bir sermaye stratejisi olarak çok açık bir biçimde personel sınıfının kazanılmış bütün haklarını ortadan kaldırmayı hedefleyen bir yaklaşım kelam konusu.
– DİSK‘in geleceğe ait yol haritasında neler var?
Ekonomik krizi biz birçok boyutuyla yaşıyoruz. Bir taraftan çok önemli bir fakirleşme, işsizlik, garantisiz çalışma ve kayıt dışı çalıştırma olarak yaşıyoruz.
Türkiye’de çalışma çağında yaklaşık 65 milyon insan var. Bu 65 milyonun yalnızca 21 milyonu kayıtlı ve tam vakitli çalışıyor. Türkiye’de işsizlik en değerli gündem. AKP’nin tercihleri nedeniyle istihdam da daralıyor. Yani kalıcı, teminatlı istihdam yaratacak ekonomik bir siyaset hayata geçirilmediği için bir taraftan işsizlik artıyor. İşsizlik problemini çözecek siyasetlerin hayata geçirilmesi kaide. Bu kadar yüksek bir genç işsizliğiyle, yüzde 50’lere varan bayan işsizliğiyle bir gelecekten kelam etmek mümkün değil. Önümüzdeki periyot temel ekonomik tercihleri değiştirecek bir çabayı örgütlemeye çalışıyoruz. Yani kalıcı, teminatlı istihdam yaratacak üretime dayalı bir ekonomik siyaset ve üretilen bedelin adaletli bir halde paylaşıldığı bir fiyat siyaseti ve bununla birlikte adaletli bir vergi sistemi istiyoruz.
“KAPSAYICI BİR ÖRGÜTLENME”
“Beyaz yakalıların” örgütlenmesinde sendikanızın adımları nelerdir?
Sadece fabrikalarda değil, AVM’lerden plazalara, merdiven altı atölyelere, okullardan hastanelere, hülasa tüm çalışma hayatının her kesitini kapsayacak bir sendikal örgütlenme stratejisi geliştirmek koşul. DİSK olarak bu hususta önemli uğraşlar içindeyiz. Hem konfederasyon hem de bağlı sendikalar açısından. Bilhassa bu manada en son gerçekleştirdiğimiz 16. genel heyette da 2020’lerin DİSK’i diyerek on yıllık bir projeksiyonla genel konseyden çıktık. Genç çalışanların örgütlenmesi, bayan personellerin örgütlenmesi ve sendikalara daha aralı olan daha vasıflı olarak tabir ettiğimiz kısımların örgütlenmesi açısından çalışmalar sürdürüyoruz. Hem tartışıyor hem de yeni yollar geliştirmeye çalışıyoruz. Hem de alanda bir örgütlenme faaliyeti yürütüyoruz. Bütün çalışanları kapsayacak bir örgütlenme stratejisine muhtaçlık var.