Parasının bedelini koruyamayan, makamlara akrabalarını dolduran, halk pahalılık, yoksulluk altında ezilirken saraylar, köşkler yaptıran her yöneticinin çıkarması gereken derslerle dolu Sri Lanka’da yaşananlar. Bu ülkenin, ayrılıkçı Tamil Kaplanları Kurtuluş örgütünü “yok ettiği” için büyük bir takviyeyle seçilen meskenlere şenlik Devlet Lideri eski asker Gotabaya Rajapaksa’nın da etrafında halkın halini görmesini engelleyen, işlerin yolunda gittiğini söyleyen dalkavukları, yağdanlıkları vardı kuşkusuz. Aylardır içten içe başlayan, son haftalarda önü alınamaz biçimde gelişip en sonunda kendisi ile Mayıs ayında Başbakanlığa atanan Ranil Wickremesinghe’yi koltuklarından uzaklaştıran halk isyanını gördüğünde anlamıştır gerçek durumun ne olduğunu.
Ülkede bağımsızlığın kazanıldığı 1947’den bu yana birinci defa misyondaki bir Cumhurbaşkanı alaşağı edildi. Büyük olay. Halkın, şatafatı lisanlara destan Başkanlık Sarayı’nı basıp, Lider ile (sekiz kişinin öldüğü şovlar sonucu Mayıs’ta Başbakanlıktan istifa eden kardeşi) Mahinda Rajapaksa’nın güçlü otomobil koleksiyonuna, lüks yüzme havuzuna el koyduğunu gösteren imajlar çok çarpıcıydı. Kendi ömürleri ile devlet liderinin hayatı ortasında lider lehine epey keyifli olan farkı gördüklerinde isyan etmekte geç bile kaldıklarını söyleyenler vardı göstericiler ortasında.
Mucizeyi felakete çevirdiler
İnsan, bir vakitler gelişmekte olan ekonomilere model olarak gösterilen Sri Lanka Mucizesi’nin yerle bir oluşuna inanamıyor nitekim. Tropikal bir ülke olduğu için olağanda yiyecek zahmeti çekmemesi gereken 22 milyon nüfuslu ülkede beşerler önemli açlıkla karşı karşıyalar. BM Dünya Besin Programı, yaklaşık 10 aileden dokuzunun öğün atladığını (genellikle yemeklerini bir öğüne düşürdüklerini), 3 milyonunun ise acil insani yardım fonlarına muhtaç olduğunu belirtiyor.
Ülkenin dış borcu 51milyar dolar. Ana parayı bırakın, faizini bile ödeyecek durumda olmayan hükümet. döviz harcanmasın diye kimyasal gübre ithalatını yasaklayarak tarımı da bitirdi, tarımcıları açlığa mahkum etti. Yani yakıt kıtlığı, elektrik kesintileri, ilaç eksikliği, saklı enflasyonun yüzde 54,6’ya dayanmış oluşu, (yüzde 70 olması bekleniyor) mucizeyi felakete dönüştürdü.
Neden bu türlü oldu?
Analistler, birbirini takip eden hükümetlerin makûs iktisat idarelerinin Sri Lanka’nın kamu maliyesini zayıflattığını, ulusal harcamaları gelirin üzerine çıkarttığını belirtiyor. Öbür nedenleri de husus unsur sıralayalım:
1) Rajapaksa (Başbakan kardeşi ile birlikte) Sri Lanka’yı baskıyla, adam kayırmayla, yolsuzlukla yönetti. Berbat iktisat sonucu, yurt dışına mal satmak yerine iç pazarlara odaklanıldı. Böylelikle ihracat gelirleri düştü, ithalat maliyeti arttı.
2) Nisan 2019’da Paskalya Pazarı Terörü olarak bilinen ataklar ülkenin en büyük döviz kaynağı olan turizm kesimini vurdu.
3) Kasım 2019’da Lider Rajapaksa, esasen kronik bütçe açıkları nedeniyle yaralanmış ülkede bir milyon vergi mükellefinin kaybı manasına gelecek olan büyük gelir kaynağı vergilerde kapsamlı indirimlere gitti.
4) Tüm bunların üzerine turizmi vuran, hasebiyle döviz rezervlerini de tüketen covid-19 salgını geldi.
5) Geçen yıl hükümet döviz çıkışını engellemek hedefiyle kimyasal gübre ithalatını yasaklayarak çiftçilerden organik gübre kullanmalarını istedi. Fakat bu gerçekleşmedi, tarım üretimi çöktü.
6) Yurt dışından besin stokları alınması döviz ıstırabını daha da kötüleştirdi.
7) Sri Lanka’nın büyük dış borçlarını geri ödeyememesinden tasa duyan derecelendirme kuruluşları, 2020’den itibaren Sri Lanka’nın kredi notunu düşürdü, sonunda ülkeyi milletlerarası finans piyasalarının dışında tuttu. Ekonomiyi ayakta tutmak için hükümet, döviz rezervlerinin yüzde 70’ini iki yıl içinde tüketti.
Hızla bozulan ekonomik ortama karşın, Rajapaksa hükümeti başlangıçta IMF ile görüşmeleri erteledi. Bu ortada Hindistan temel gereksinim unsurlarının parasının ödenmesine yardımcı olmak gayesiyle milyarlarca dolar kredi verdi. Hindistan’ın Sri Lanka’ya bu yıl yaptığı mali dayanak 3.5 milyar doların üzerinde. Bu yılın başlarında Rajapaksa, Çin’den yaklaşık 3,5 milyar dolarlık borcunu tekrar yapılandırmasını istedi. Çin bu isteğe olumlu karşılık verdi. Fakat iktisadın çökmesi üzerine Rajapaksa sonunda IMF ile görüşmelere başladı.
Çökmesine müsaade vermezler
Cumhurbaşkanı Rajapaksa’nın istifası gerekliydi lakin kısa vadede sıkıntıları çözemez. Hatta, ülkenin siyasi, ekonomik belirsizliğini daha da artıracak üzere görünüyor. Çok lakin çok önemli bir krizin içinde olan Sri Lanka’nın “dibe vurduğu” yorumları yapılıyor. Duruma bakınca haklılık hissesi var. Lakin Sri Lanka’nın dünyanın en ağır denizcilik çizgilerinden biri üzerinde bulunduğunu, deniz ticaretinde kelam sahibi olan ülkelerin Sri Lanka’nın istikrar içinde olmasında çıkarları bulunduğunu, bunun da gereklerini yerine getireceklerini unutmayalım. Yani elbette ağır ödünler de alarak bir “kurtarma operasyonu” başlatabilirler.
Sri Lanka’dan ders alması gerekenler kibri bırakıp, saraylar yaptırmanın prestij ölçüsü olmadığını kavramalılar. Halk bu cins ölçülere “itibar” etmiyor.
Sri Lanka olayları en azından bunu göstermiş oldu.