Demokrasi tarihine kara bir leke olarak geçen 12 Eylül 1980 darbesinin üzerinden 42 yıl geçti.
Türkiye’yi her alanda geri götüren 12 Eylül darbesi idam, makûs muamele ve insan hakları ihlalleriyle ortadan geçen uzun yıllara karşın zihinlerdeki yerini koruyor. 12 Eylül’e giden sürecin hazırlıkları yaklaşık 4 ay sürdü.
Kod ismi “Bayrak Harekatı” olarak belirlenen darbe planının uygulanması için ordu kumandanlarına 11 Temmuz saat 04.00’te harekete geçilmesi buyruğu verildi Süleyman Demirel’in başbakanlığındaki hükümetin 2 Temmuz’da güvenoyu almasıyla darbeciler planı erteledi. Tarihler 12 Eylül’ü gösterdiğinde Türkiye’yi karanlığa götüren plan, tıpkı isimle sabaha karşı uygulandı.
Askeri darbenin sabahında Ankara’daki kıymetli noktalara ortalarında tankların da olduğu askeri araçlarla gelen askerler nöbet tutmaya başladı. (Foto: Depophotos)
Genelkurmay Lideri Orgeneral Kenan Cihan, Kara Kuvvetleri Kumandanı Orgeneral Nurettin Ersin, Hava Kuvvetleri Kumandanı Orgeneral Tahsin Şahinkaya, Deniz Kuvvetleri Kumandanı Oramiral Nejat Tümer ve Jandarma Genel Kumandanı Orgeneral Sedat Celasun’dan oluşan darbeci Ulusal Güvenlik Kurulu, bütün yetkileri ele aldı.
Darbe sonrası basın toplantısı düzenleyen Kenan Cihan, “Bu, tarih kitaplarındaki bir darbe değildir. Bu harekat, cumhuriyeti müdafaa ve kollama harekatıdır. Bu hareket, demokrasiye indirilen darbeyi ortadan kaldırmak için ordunun ve milletin isteği doğrultusunda yapılmıştır” dedi. (Foto: Depophotos)
Anayasayı uygulamadan kaldıran darbeciler, akabinde TBMM’yi lağvederek antidemokratik faaliyetlerine devam etti.
12 Eylül günü TSK’nın ülke idareye el koymasının akabinde Genelkurmay Lideri Orgeneral Kenan Cihan başkanlığında Ulusal İnançlı Kurulu üyeleri Anıtkabir’i ziyaret etti. (Foto: Depophotos)
Ülke genelinde sıkıyönetim ilan edildikten sonra sivil toplum kuruluşlarını gaye alan darbeciler, Türk Hava Kurumu, Çocuk Esirgeme Kurumu ve Kızılay dışındaki derneklerin faaliyetlerini askıya aldı.
FOTO: AA
Siyasi partilerin kapısına kilit vuran darbeciler, Süleyman Demirel ile Bülent Ecevit’i Hamzakoy, Necmettin Erbakan ile Alparslan Türkeş’i ise Uzunada’ya sürgüne göndererek siyasi yasaklar getirdi.
FOTO: AA
Antidemokratik uygulamalarına her gün yenisini ekleyen darbeciler, acısı yıllarca hafızalardan silinmeyecek idam kararlarına da imza attı. Takvimler 9 Ekim 1980’i gösterdiğinde sol görüşlü Necdet Adalı ile ülkücü Mustafa Pehlivanoğlu idam edildi.
Darbe öncesinde bir askeri inzibat erini öldürdüğü gerekçesiyle karar giyen 17 yaşındaki Erdal Eren’e idam cezası verildi. Eren’in idam kararı, Yargıtay tarafından 2 defa iptal edilmesine karşın Ulusal Güvenlik Konseyince onaylanan kararla ve yaşı büyütülerek 13 Aralık 1980’de Ankara Ulucanlar Cezaevi’nde infaz edildi.
Kenan Evren’in 17 yaşında astırdığı Erdal Eren için söylediği “Asmayalım da besleyelim mi?” sözü, darbecilerin karanlık yüzünün aynası oldu. (Foto: Depophotos)
Kanlı uygulamaların yanı sıra demokrasinin askıya alındığı süreçte 650 bin kişi gözaltına alındı, açılan 210 bin davada 230 bin kişi yargılandı, 7 binden fazla kişi için de idam talep edildi. 517 kişinin mevt cezasına çarptırıldığı süreçte 50 kişi idam edildi. Onlarca gazeteci hakkında binlerce yıla varan mahpus cezası istendi.
12 Eylül sonrası tutuklanarak Mamak Askeri Cezaevi’ne konulan mahkumlar. (Foto: Depophotos)
Türkiye Cumhuriyeti vatandaşlığından 14 bin kişinin çıkarıldığı bu devirde 30 bin kişi ise “sakıncalı” olduğu teziyle işinden edildi. Kültür ve sanat hayatının da amaç alındığı 12 Eylül’de, yaklaşık bin sinema sakıncalı bulunduğu için yasaklandı.
Darbeci generallerin belirlediği istişare meclisinin hazırladığı anayasa, 1982’de “güdümlü” referandumla yüzde 92’lik evet oyu aldı. Cihan ve başka darbeciler, darbe anayasasına dahil ettikleri “geçici 15. madde” ile ömür uzunluğu dokunulmazlık hakkı kazanarak mümkün bir yargılanmaya karşı tedbir aldı.
Ancak “Milli Güvenlik Kurulu üyelerinin yargılanamayacağına” dair süreksiz 15. husus, 12 Eylül 2010’daki referandumla Anayasa’dan çıkarıldı. Böylelikle darbecilerin yargılanmasının önü açıldı.
Referandumdan bir gün sonra Türkiye’nin dört bir tarafından darbenin sorumluları ile bu bireylerin buyruk ve talimatlarını uygulayanlar hakkında kabahat duyurusunda bulunuldu.
O devir hayatta olan Cihan ile Şahinkaya hakkında Ankara Cumhuriyet Başsavcılığınca soruşturma açıldı. Cihan ve Şahinkaya hakkında hazırlanan iddianame, Ankara 12. Ağır Ceza Mahkemesince 10 Ocak 2012’de kabul edildi.
İki darbeci, “Türkiye Cumhuriyeti Anayasası’nın tamamını yahut bir kısmını değiştirmeye yahut ortadan kaldırmaya ve anayasa ile teşekkül etmiş olan Türkiye Büyük Millet Meclisini ortadan kaldırmaya yahut vazifesini yapmasına mahzur olmaya cebren teşebbüs etmek” ile suçlandı.
Sağlık gerekçesiyle duruşmalara katılmayan Cihan ve Şahinkaya, görüntü konferans aracılığıyla yaptıkları savunmalarında suçlamaları kabul etmedi, kurucu iktidar olduklarını, mevcut mahkemelerin kendilerini yargılayamayacağı tezini savundu.
Yargılamanın devam ettiği periyotta Ankara 12. Ağır Ceza Mahkemesi maddeyle kapatılınca belge Ankara 10. Ağır Ceza Mahkemesine devredildi.
Mahkeme, 18 Haziran 2014’te Cihan ve Şahinkaya’yı, 1979’da verdikleri muhtırayla “anayasa ve TBMM’yi ortadan kaldırmaya ve vazifesini yapmasını engellemeye teşebbüs”, 1980’deki darbeyle de “anayasayı tağyir, tebdil yahut ilgaya ve bu kanun ile teşekkül eden TBMM’yi ıskat ve cebren men” kabahatini işledikleri gerekçesiyle “ağırlaştırılmış müebbet hapis” cezasına çarptırdı.
Mahkeme, takdiri indirimle bu cezayı “müebbet hapse” çevirdi. Ayrıyeten iki darbecinin rütbelerinin sökülmesi için Askeri Ceza Kanunu’nun ilgili kararlarının uygulanmasına karar verildi.
Hükmün akabinde sanık avukatları, kararı temyiz etti. Belge Yargıtay’dayken Cihan 10 Mayıs 2015’te 98 yaşında, Şahinkaya ise 9 Temmuz 2015’te 90 yaşında öldü.
Askeri darbenin mimarı Kenan Cihan, 2015 yılında öldü. (Foto: Depophotos)
Yargıtay 16. Ceza Dairesi temyiz incelemesinde, sanıkların vefatları nedeniyle davanın düşürülmesine karar verdi. Belgeyi tekrar gören birinci dereceli mahkeme, karara uyarak düşme kararı verdi ve evrak tekrar ceza dairesine gönderildi. Daire, lokal mahkemenin kararını bu kere de metot tarafından bozdu.
Bozma kararında, lokal mahkemenin münasebetinde lehe olan kanunun 765 sayılı Türk Ceza Kanunu (TCK) kararları olduğu belirtilmesine rağmen, karar fıkrasında 5237 sayılı TCK ve Ceza Muhakemesi Kanunu kararları uyarınca karar verilmesi suretiyle münasebet ile karar ortasında karışıklığa neden olunmasının kanuna karşıt olduğu belirtildi.
Ceza dairesinin bozma kararına uyan mahkeme, Cihan ve Şahinkaya hakkındaki kamu davasının mevt nedeniyle “ortadan kaldırılmasına” hükmetti.
Ceza dairesinin sanıklar hakkındaki kararı yordam istikametinden bozmasının akabinde 12 Mayıs 2019’da tekrar yargılama yapan birinci dereceli mahkeme, bu defa Cihan ile Şahinkaya hakkında “kamu davasının ortadan kaldırılmasına” karar verdi.
Ayrıca Cihan ve Şahinkaya’nın mal varlıklarına el konulması ve sanıkların TSK’dan çıkarılmasıyla rütbelerinin geri alınmasına “yer olmadığına” hükmedildi. (AA)