Cuma Mühleti, Medine devranında, muhtemelen hicretin birinci yılında nâzil olmuştur. 11 Ayettir. İsmini, cuma namazı için ezan okunduğunda mescide gitmeyi emreden 9. âyetinden alır.
Cuma Mühletinin Nüzul (iniş) sebebi nedir?
Sûrenin iniş sebebine, 11. âyette yer alan, “Onlar bir ticaret ya da bir oyun ve cümbüş gördükleri vakit ona akın ettiler ve seni ayakta bıraktılar” tabiriyle işaret edilmiştir.
Kaynaklarda verilen bilgilerden anlaşıldığına nazaran, Hz. Peygamber bir cuma günü hutbe okurken dışarıdan gürültüler ve davul sesleri duyulur (o günün geleneklerine nazaran kervanların gelişi davul çalınarak ilân edilirdi). Bunun üzerine birçok sahâbî mescidi terkedip sesin geldiği tarafa gerçek sarfiyat; bu durum mescidde on iki bireyle kalan Hz. Peygamber’i çok üzer.
Söz konusu kervan Şam tarafından geliyordu ve o yıl Medine’de büyük bir kıtlık karar sürdüğünden daha çok zahire ve yiyecek taşıyordu.
Konu ile ilgili bu ve gibisi rivayetler müddetin nüzûl sebebiyle birlikte nüzûl yılına da ışık tutmaktadır. Zira kelamı edilen kıtlık hicretten sonra meydana gelmişti. Cuma namazı ise İbn Sa‘d’ın rivayetlerine bakılırsa hicretten evvel Medine’de kılınmaya başlanmıştı. Fakat bu âyetlerden anlaşıldığına nazaran mühletin gelişine kadar ashap ortasında cami ve cemaat âdâbıyla ilgili bir disiplin şimdi teşekkül etmemişti.
Cuma Mühletinin Türkçe Meali
Medine devrinde nâzil olmuştur. 11 âyettir. İsmini erkeklere Cuma namazını farz kılan dokuzuncu âyetten almıştır. Ebedî risaletin insanları arındırması ve Yahudiliğin ulusal din anlayışının yanlışlığı mevzu edilmiştir.
Rahmân ve Rahîm Allah’ın adıyla
1. Göklerde olanlar ve yerde bulunanlar(ın hepsi), eşsiz hükümran, kutsal, mutlak galip, karar ve hikmet sahibi Allah’ı tesbih (ve tenzih) eder.
2. Ümmîlere[1] içlerinden, kendilerine (Allah’ın) âyetlerini okuyan, onları (şirkten, makûs hareketlerden) temizleyen, onlara Kitab’ı ve hikmeti öğreten bir peygamber[2] gönderen O’dur. Halbuki onlar, bundan evvel de gerçekten apaçık bir sapıklık içinde idiler.
3. (Bu son peygamberi) onlardan diğerlerine (yani) şimdi kendilerine katılamamış (bütün insan)lara da (gönderen O’dur). O, güçlüdür, karar ve hikmet sahibidir.
4. Bu, Allah’ın lütfudur ki onu dilediğine verir. Allah büyük lütuf sahibidir.
5. Kendilerine Tevrat’(ın buyruklarını yerine getirme görevi) yüklenip de sonra taşımayan (onunla amel etmeyen)lerin durumu, tıpkı (bilinçsizce) ciltlerle kitap taşıyan eşeğin durumu üzeredir. Allah’ın âyetlerini yalanlayan (ve Kitab’ın buyruklarını hiçe sayan)ların durumu ne berbattır. Allah zalimler güruhunu gerçek yola (hidayete) erdirmez.
(Allah’ın kitabını (Kur’an’ı) şuurlu yani mânasını manaya, düşünme ve kararını yerine getirme tarafıyla okumayanlar da bu âyetin muhatabı durumundadır.) [krş. 5/44-45, 47]
6. De ki: “Ey yahudiler! (Bütün) beşerler ortasında, Allah’ın dostlarının yalnızca kendiniz olduğunuzu sanıyorsanız ve (bu iddianızda) hakikat iseniz, çabucak mevti temenni edin. (Ölüp Allah’ın dostlarına hazırladığı saadete bir an evvel kavuşun.)” [krş. 2/94-96]
7. Onlar kendi işledikleri (günahlar) yüzünden onu (yani ölümü) asla temenni etmezler. Allah zalimleri çok düzgün bilendir.
8. De ki: “Sizin gerçekten kendisinden kaçtığınız(ı zannettiğiniz) mevt var ya! Katiyetle o, sizi gelip bulacak, sonra (hepiniz) kapalıyı de, âşikârı da bilen (Allah’)a döndürüleceksiniz. O, yapmakta olduğunuz şeyleri size haber verecektir.” [krş. 4/78; 33/16]
9. Ey iman edenler! Cuma günü (ezanla) namaz için çağrıldığınız vakit, derhal Allah’ın zikrine gidin. Alışverişi (işi gücü) bırakın. Şayet bilirseniz, bu sizin için daha iyidir. (Elbette bunun aksi iyi değildir.)[3]
10. O namaz kılınınca da yeryüzüne dağılın ve Allah’ın lütfundan (nasibinizi) arayın. Allah’ı çok zikredin ki (dünya ve âhirette) umduğunuza kavuşasınız (kurtuluşa eresiniz).
11. (Böyle iken) onlar, bir ticaret veyahut bir cümbüş gördükleri vakit, ona (doğru) dağılıp gittiler, seni de (hutbede) ayakta bıraktılar. De ki: “Allah katında olanlar, cümbüşten de, ticaretten de iyidir. Allah, rızık verenlerin en iyisidir.”
(Şiddetli bir kıtlık sırasında Hz. Peygamber, farzdan sonra hutbede iken yiyecek yüklü bir ticaret kervanı gelmiş ve âdet mucibince def yahut davul ile karşılanmıştı ki mescidde bunu duyanlar ona hakikat akın etmiş, yalnız 12 kişi kalmıştı. İşte bu âyet bir ihtar olarak bunun üzerine nâzil olmuştur. Bundan bu türlü hutbeler farzdan evvel okunmuştur.)[4]
AZİM OLAN ALLAH DOĞRUYU SÖYLEDİ
[1] Ümmî; okuma yazma bilmeyen demek olduğu üzere, kendilerine kitap verilmeyenler manasına da gelmektedir.
[2] Hz. Muhammed (sas.), bütün cihana gönderilmiş olmakla bir arada (34/28), tabi ki kendi toplumu önceliklidir.
[3] Dinin belirttiği mazeret halleri dışında Cuma namazına pürüz olan her türlü iş, alışveriş ve o saatteki çıkar yasak olduğundan derhal bırakılıp Allah’ın buyruğu yerine getirilir. Cuma namazının farziyetine paha vermeyen/önemsiz görenler yahut bu zihniyetinden ötürü diğerlerinin kılmalarını engelleyenler kâfir olmuş olurlar. (bk. İbn Mâce, III, hadis no: 1081) Özürsüz Cuma namazı kılmamak, fertleri/nesli hem münâfıklar defterine yazdırır hem de din dışı köprüsüne götürür. Müslüman jenerasyona Cuma namazını ve kıymetini unutturmaya çalışmak da onları dinlerinden koparmaya ve dinsizliğe yönlendirmektir. Musevilerin bir kısmının başlarına gelen musibet, onların Cumartesi ibadet günü yasağını dinlememeleri sebebiyle olmuştu (2/65; 4/47; 7/163; 16/124). Cuma namazı ve o saatte meşguliyeti bırakmak mükellef bütün mü’minlere farzdır. Lakin, Peygamberimiz (sas.), “Kadınlar, hastalar, konuklar, köleler/esirler hariçtir/muaftır.” buyurmuştur. Uygun kurallar dahilinde bayanların cuma, bayram ve cenazelerde öteki namazlar üzere mahzur yoktur.
[4] Beydâvî; Zebîdî, III, hadis no: 508.