Tabiatın pahasını tekrar keşfetmek gerekiyor
Birleşmiş Milletler (BM) tarafından kurulan ve 139 üye hükümetten oluşan bağımsız bir hükümetler ortası organ olan Biyoçeşitlilik ve Ekosistem Hizmetleri Hükümetler Ortası Bilim-Politika Platformu (IPBES) son raporunu yayınladı. Raporu kıymetlendiren Üsküdar Üniversitesi Etraf Ahlakı Forumu Lideri Prof. Dr. İbrahim Özdemir, dünyanın her bölgesinden 82 üst seviye bilim insanı ve uzmanın dört yıl süren metodolojik değerlendirmesine nazaran, tabiatın siyasi ve ekonomik kararlarda değerlendirilme biçiminin hem global biyoçeşitlilik krizinin kıymetli bir itici gücü hem de bu krizi ele almak için hayati bir fırsat olduğunu söyledi. Raporun, tabiata bedel veren çalışmaların sayısının son kırk yılda ortalama 10’dan fazla arttığını ortaya koyduğunu belirten Özdemir, raporun tabiatın bedellerine ait yeni ve kapsamlı bir tipoloji sunduğunu kaydetti.
Biyoçeşitlilik ve Ekosistem Hizmetleri Hükümetler Ortası Bilim-Politika Platformu IPBES’in Pahalar Değerlendirmesi 2022 raporu yayınlandı. Üsküdar Üniversitesi Etraf Ahlakı Forumu Lideri Prof. Dr. İbrahim Özdemir, IPBES’in (Biyoçeşitlilik ve Ekosistem Hizmetleri Hükümetler Arası Bilim-Politika Platformu) son raporunu 9 Temmuz 2022’de yayınladığını söyledi.
Tabiat, tüketilecek bir ambar olarak görülmemeli…
Dünyanın her bölgesinden 82 üst seviye bilim insanı ve uzmanın dört yıl süren metodolojik değerlendirmesine nazaran, tabiatın siyasi ve ekonomik kararlarda değerlendirilme biçiminin hem global biyoçeşitlilik krizinin kıymetli bir itici gücü hem de bu krizi ele almak için hayati bir fırsat olduğunu kaydeden Özdemir, “IPBES’in hazırladığı son rapor küresel biyoçeşitlilik krizinin temelini aslında “doğanın dar piyasa değerlerine dayalı” olarak algılanmasının yattığını bir kez daha ortaya koyuyor. Başka bir ifadeyle iklim değişikliği ve çevre sorunlarının yoğunlaşması, tabiata farklı bakmamızı ve tabiatı adeta yeniden keşfetmemize sebep oluyor. Rapora göre aslında tabiatı anlamanın ve daha farklı ilişki kurmanın 50’den fazla prosedür ve yaklaşımı mevcut. Bize düşen tabiatın farklı bedellerini keşfetmek ve görünür kılmak. Tabiatı yalnızca tüketilecek bir ambar olarak görmemek.” dedi.
BM tarafından kurulan IPBES’e 139 üye ülke var
IPBES’in (Biyoçeşitlilik ve Ekosistem Hizmetleri Hükümetler Arası Bilim-Politika Platformu) çoklukla “biyoçeşitlilik için IPCC-Hükümetler Arası İklim Değişikliği Platformu” olarak tanımlandığını belirten Prof. Dr. İbrahim Özdemir, “IPBES, BM tarafından kurulmuş ve 139 üye Hükümetten oluşan bağımsız bir hükümetler ortası organdır. 2012 yılında kurulan IPBES, siyaset yapıcılara gezegenimizin biyoçeşitliliği, ekosistemleri ve bunların insanlara sağladığı katkılara ait objektif bilimsel değerlendirmelerin yanı sıra bu hayati doğal varlıkların korunması ve sürdürülebilir formda kullanılmasına yönelik araç ve usuller sunmaktadır. Böylelikle karar vericilerin kalkınmayla ilgili maksatlarında bilgi temelli siyasetler oluşturmalarına yardımcı olmaya çalışmaktadır.” dedi.
Kısa vadeli kararlara ve ekonomik büyümeye odaklanılmış
Prof. Dr. İbrahim Özdemir, IPBES’in 2022 raporuna ait şu değerlendirmelerde bulundu:
“BM’ye üye 139 ülkenin temsilcileri tarafından onaylanan Tabiatın Çeşitli Bedelleri ve Kıymetlendirilmesi Kıymetlendirme Raporu, kısa vadeli kararlara ve ekonomik büyümeye odaklanan baskın bir global odaklanma olduğunu ve siyaset kararlarında çoklukla tabiatın çoklu bedellerinin dikkate alınmadığını ortaya koyuyor. Ekonomik ve siyasi kararlar yüklü olarak tabiatın muhakkak kıymetlerine, bilhassa de ağır olarak üretilen besinlerle alakalı olanlar üzere tabiatın piyasa temelli araçsal kıymetlerine öncelik veriyor. Siyaset oluşturmada ekseriyetle ayrıcalıklı olsa da bu piyasa pahaları tabiattaki değişikliklerin insanların hayat kalitesini nasıl etkilediğini gereğince yansıtmıyor. Ayrıyeten, siyaset oluşturma sürecinde, iklim düzenlemesi ve kültürel kimlik üzere tabiatın insanlara katkılarıyla bağlantılı birçok piyasa dışı bedel göz arkası ediliyor.”
Değerleme sonuçları konusunda paydaşlara müracaatta yetersizlikler var
Değerlendirmenin eş başkanlığını Prof. Patricia Balvanera (Meksika), Prof. Mike Christie (İngiltere) ve Dr. Brigitte Baptiste (Kolombiya) ile birlikte yürüten Prof. Unai Pascual’ın (İspanya/İsviçre), “50’den fazla değerleme yöntemi ve yaklaşımıyla, tabiatın değerlerini görünür kılmanın yolları ve araçları konusunda hiçbir sıkıntı yok” dediğini kaydeden Prof. Dr. İbrahim Özdemir, Prof. Unai Pascual’a nazaran incelenen binden fazla çalışmanın yalnızca 2’sinin değerleme sonuçları konusunda paydaşlara danıştığını ve çalışmaların sadece 1’inin tabiatı değerleme sürecinin her adımına paydaşları dahil ettiğini belirterek “Paydaşlar ortasındaki güç asimetrilerinin üstesinden gelmek ve tabiatın çeşitli pahalarını şeffaf bir formda siyaset oluşturma sürecine dahil etmek için değerleme formüllerinin kullanımı yetersizdir.” yorumunda bulunduğuna dikkat çekti.
13 binden fazla referanstan yararlanıldı
Prof. Dr. İbrahim Özdemir, disiplinler ortası bir nitelik taşıyan ve toplumsal bilimler, iktisat ve insan bilimleri uzmanları tarafından yürütülen geniş bir incelemeye dayanan Pahalar Değerlendirmesinin, bilimsel makaleler ile yerli ve mahallî bilgi kaynakları da dahil olmak üzere 13 binden fazla referanstan yararlanılarak hazırlandığını söyledi.
Politika yapıcılara kapsamlı tipoloji sunuyor
Prof. Dr. İbrahim Özdemir, “Ayrıca ekonomik büyümenin rolünü tabiat kaybının temel itici gücü olarak tanımlayan ve şu anda 1 milyon bitki ve hayvan cinsinin yok olma riski altında olduğunu ortaya koyan 2019 IPBES Global Kıymetler Değerlendirmesini de direkt temel almaktadır. Rapor, siyaset yapıcıların insanların tabiatı tasavvur etme ve ona kıymet verme biçimlerindeki farklılıkları daha uygun anlamalarına yardımcı olmak hedefiyle, tabiatın bedellerine ait yeni ve kapsamlı bir tipoloji sunuyor. Bu tipoloji, farklı dünya görüşleri ve bilgi sistemlerinin insanların tabiatla etkileşim kurma ve tabiata kıymet verme biçimlerini nasıl etkilediğini da vurguluyor.” dedi.
Doğadan, tabiatla, tabiatın içinde ve tabiat olarak yaşamak…
Bu tipolojiyi karar alma süreçlerinde kullanışlı hale getirmek için müelliflerin dört genel perspektif sunduğunu kaydeden Prof. Dr. İbrahim Özdemir, bunları tabiattan, tabiatla, tabiatın içinde ve tabiat olarak yaşamak olarak sıraladı. Prof. Dr. İbrahim Özdemir, “Doğadan yaşamak, tabiatın insanların geçim kaynaklarını, besin ve maddi mallar üzere muhtaçlık ve isteklerini sürdürmek için kaynak sağlama kapasitesini vurgular. Tabiatla birlikte yaşamak, bir ırmaktaki balıkların insan gereksinimlerinden bağımsız olarak gelişme hakkı üzere ‘insan dışındaki’ yaşama odaklanır. Tabiatta yaşamak, insanların yer ve kimlik duygusu için tabiatın ehemmiyetini söz eder. Tabiat üzere yaşamak, doğal dünyayı kişinin fizikî, zihinsel ve ruhsal bir modülü olarak görür. Tabiatın bir kesimi olduğumuzu hatırlamamızı önerir.” dedi.
Doğaya bedel veren çalışmalar son 40 yılda arttı
Raporun, tabiata paha veren çalışmaların sayısının son kırk yılda ortalama 10’dan fazla arttığını ortaya koyduğunu kaydeden Prof. Dr. İbrahim Özdemir, “Son dönemdeki (2010-2020) değerleme çalışmalarının en belirgin odak noktası doğanın durumunun iyileştirilmesi (incelenen değerleme çalışmalarının 65’i) ve insanların ömür kalitesinin güzelleştirilmesi (31) olurken, yalnızca 4’ü sosyal adaletle ilgili konuların iyileştirilmesine odaklanmıştır. Değerlendirme çalışmalarının 74’ü araçsal kıymetlere odaklanırken, 20’si içsel değerlere ve sadece 6’sı ilişkisel pahalara odaklanmıştır.” dedi.
Dört bedel merkezli kaldıraç noktası
Prof. Dr. İbrahim Özdemir, raporun muharrirlerinin, “sürdürülebilir ve adil bir gelecek” için gerekli olan dönüştürücü değişim koşullarının oluşturulmasına yardımcı olabilecek dört kıymet merkezli ‘kaldıraç noktası’ tanımladığını belirterek bunları şöyle sıraladı: “Doğanın çeşitli bedellerinin tanınması – Bedel belirlemenin ekonomik karar alma sürecine dahil edilmesi – Tabiatın bedellerini özümsemek için siyaset ve yönetmeliklerde ıslahat yapılması – Temel toplumsal normların ve gayelerin global sürdürülebilirlik ve adalet amaçlarıyla uyumlu olacak halde değiştirilmesi.”
Kaynak: (BYZHA) – Beyaz Haber Ajansı